Αναγκαστική Απαλλοτρίωση: Θεσμικό Πλαίσιο, Διαδικασία και Προκλήσεις
- goldenlex lawyer
- 10 Μαρ
- διαβάστηκε 4 λεπτά
Τι θα κάνατε αν ξαφνικά σας ενημέρωναν ότι το ακίνητό σας απαλλοτριώνεται για λόγους «δημόσιας ωφέλειας»; Πώς διασφαλίζονται τα δικαιώματά σας και ποια είναι η διαδικασία που ακολουθείται; Η αναγκαστική απαλλοτρίωση είναι ένας θεσμός που εξυπηρετεί το δημόσιο συμφέρον, αλλά ταυτόχρονα αγγίζει θεμελιώδη ατομικά δικαιώματα. Το άρθρο αυτό εξετάζει το νομικό πλαίσιο, τις εγγυήσεις προστασίας των ιδιοκτητών και τις προκλήσεις που ανακύπτουν στην πράξη.
Η αναγκαστική απαλλοτρίωση αποτελεί έναν από τους πλέον σημαντικούς θεσμούς του δημοσίου δικαίου, καθώς εξυπηρετεί τη δημόσια ωφέλεια, αλλά ταυτόχρονα επεμβαίνει στο ατομικό δικαίωμα της ιδιοκτησίας. Ο θεσμός αυτός αποτελεί έναν θεμελιώδη συμβιβασμό μεταξύ του ατομικού δικαιώματος στην ιδιοκτησία και του δημοσίου συμφέροντος. Πρόκειται για μία πράξη με μονομερή νομική φύση, κατά την οποία το κράτος στερεί από έναν ιδιώτη την περιουσία του, προκειμένου να εξυπηρετηθεί ένας σκοπός δημόσιου συμφέροντος. Ωστόσο, η διαδικασία αυτή συνοδεύεται από αυστηρές προϋποθέσεις και εγγυήσεις, ώστε να διασφαλίζεται η προστασία των ιδιοκτητών.
Τι συμβαίνει σε περίπτωση που το απαλλοτριωθέν ακίνητο είναι μισθωμένο; Διάβασε σχετικά εδώ.
Συνταγματικό και Νομοθετικό Πλαίσιο
Το ελληνικό Σύνταγμα, μέσω των άρθρων 17, 18 και 117, ορίζει τις βάσεις της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, επιβάλλοντας την προηγούμενη αποζημίωση των ιδιοκτητών, η οποία πρέπει να είναι πλήρης, να καθορίζεται από τα αρμόδια δικαστήρια και να καλύπτει την πραγματική αξία του απαλλοτριωμένου ακινήτου, ώστε ο ιδιοκτήτης να μπορεί να αποκτήσει άλλο ακίνητο ίσης αξίας. Η διαδικασία ρυθμίζεται περαιτέρω από τον νόμο 2882/2001 (Κώδικας Αναγκαστικών Απαλλοτριώσεων Ακινήτων – Κ.Α.Α.Α.), ο οποίος εξειδικεύει τις προϋποθέσεις και τα στάδια της απαλλοτρίωσης.
Σε αντίθεση με άλλα κράτη της ΕΕ, που αναφέρονται σε "δίκαιη" ή "ανάλογη" αποζημίωση, το ελληνικό Σύνταγμα απαιτεί "πλήρη" αποζημίωση, χωρίς κρατήσεις ή φόρους, ώστε να προστατεύεται ουσιαστικά η περιουσία του θιγόμενου ιδιοκτήτη.
Συγκεκριμένα, το άρθρο 17 του Συντάγματος διασφαλίζει την προστασία της ιδιοκτησίας, επιτρέποντας την αναγκαστική απαλλοτρίωση μόνο για λόγους δημόσιας ωφέλειας, υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Ο κοινός νομοθέτης μπορεί να επιβάλλει περιορισμούς στο δικαίωμα της ιδιοκτησίας, αρκεί να μην θίγεται ο πυρήνας του, διαφορετικά η επέμβαση θεωρείται αντισυνταγματική (ΣτΕ 1232/2016). Η δημόσια ωφέλεια πρέπει να αποδεικνύεται επαρκώς και να είναι ευρύτερης σημασίας από το γενικό συμφέρον, ώστε να δικαιολογείται η στέρηση του ακινήτου.
Βασική εγγύηση πριν από τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης είναι η καταβολή πλήρους αποζημίωσης, η οποία καθορίζεται δικαστικά και πρέπει να καλύπτει πλήρως την αξία του απαλλοτριωμένου ακινήτου, επιτρέποντας στον ιδιοκτήτη να αποκτήσει ισάξιο ακίνητο στην ίδια ή παρόμοια περιοχή.
Κατά τη διάταξη του άρθρου 7 παρ. 1 εδ. α΄ του Κώδικα Απαλλοτριώσεων, η αναγκαστική απαλλοτρίωση συντελείται είτε με την καταβολή της αποζημίωσης στο δικαστικώς αναγνωρισθέντα ή στον αληθινό δικαιούχο της αποζημίωσης που προσδιορίστηκε προσωρινά ή οριστικά, είτε με τη δημοσίευση στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως γνωστοποίησης ότι η αποζημίωση και η δικαστική δαπάνη κατατέθηκε στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων κατά το άρθρο 8, είτε, τέλος, με την έκδοση χρηματικού εντάλματος πληρωμής.
Διαδικασία Αναγκαστικής Απαλλοτρίωσης
Η διαδικασία αναγκαστικής απαλλοτρίωσης περιλαμβάνει τα εξής στάδια:
1️⃣ Απόφαση για την απαλλοτρίωση
Η αρμόδια διοικητική αρχή εξετάζει την αναγκαιότητα της απαλλοτρίωσης.
Αιτιολογείται ο λόγος δημόσιας ωφέλειας που την επιβάλλει.
2️⃣ Κήρυξη απαλλοτρίωσης
Δημοσίευση της απόφασης στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
3️⃣ Δικαστική αναγνώριση δικαιούχων αποζημίωσης
Προσδιορισμός των ατόμων που δικαιούνται αποζημίωση για το απαλλοτριωθέν ακίνητο.
4️⃣ Καθορισμός αποζημίωσης
Προσωρινός και οριστικός προσδιορισμός της αποζημίωσης από τα αρμόδια δικαστήρια.
Η αποζημίωση υπολογίζεται βάσει της αγοραίας αξίας του ακινήτου και των τυχόν ζημιών.
5️⃣ Καταβολή αποζημίωσης και συντέλεση της απαλλοτρίωσης
Η αποζημίωση καταβάλλεται στους δικαιούχους.
Η διαδικασία ολοκληρώνεται και η απαλλοτρίωση καθίσταται συντελεσμένη, διασφαλίζοντας τη νομιμότητα και τη συνταγματικότητα της διαδικασίας.
Αρμόδια Δικαστήρια κατά περίπτωση
Κατά τόπον αρμόδιο είναι το δικαστήριο της περιφέρειας στην οποία βρίσκεται το απαλλοτριωθέν ακίνητο.
Το καθ' ύλην αρμόδιο δικαστήριο προσδιορίζεται κάθε φορά ανάλογα με το κύριο αίτημα και συγκεκριμένα:
για αυτοτελή αίτηση αναγνώρισης δικαιούχων: Μονομελές Πρωτοδικείο
για τον προσωρινό προσδιορισμό της αποζημίωσης με αίτημα αναγνώρισης δικαιούχων: Μονομελές Εφετείο, υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 26 του Κώδικα Απαλλοτριώσεων.
για τον οριστικό καθορισμό αποζημίωσης και λοιπά αιτήματα (π.χ. αναγνώριση δικαιούχων, ύπαρξη ή μη οικονομικής ωφέλειας του ιδιοκτήτη, αίτημα για επιδίκαση δικαστικών εξόδων): Τριμελές Εφετείο σύμφωνα με το άρθρο 20 του Κώδικα Απαλλοτριώσεων.
Δικονομικά Ζητήματα στην Αίτηση Οριστικού Προσδιορισμού Αποζημίωσης
Η διαδικασία καθορισμού της οριστικής αποζημίωσης στην αναγκαστική απαλλοτρίωση ακολουθεί αυστηρό χρονοδιάγραμμα, με συγκεκριμένες προθεσμίες που πρέπει να τηρηθούν απαρέγκλιτα. Η έγκαιρη υποβολή της αίτησης και η ορθή τήρηση των προθεσμιών επίδοσης αποτελούν κρίσιμα στάδια, καθώς η παράβασή τους μπορεί να οδηγήσει στην απόρριψη της αίτησης και στην οριστικοποίηση της αρχικά καθορισμένης αποζημίωσης. Συγκεκριμένα, πρέπει ο ιδιοκτήτης ακινήτου που έχει απαλλοτριωθεί να γνωρίζει τα κάτωθι:
Προθεσμία υποβολής αίτησης: 30 ημέρες από την κοινοποίηση της απόφασης του Μονομελούς Εφετείου περί του προσωρινού προσδιορισμού της τιμής μονάδας αποζημίωσης.
Παρέλευση άπρακτης προθεσμίας αίτησης: Σύμφωνα με το άρθρο 20 παρ. 4 του Κώδικα Απαλλοτριώσεων, αν η προθεσμία άσκησης της αίτησης παρέλθει άπρακτη, η προσωρινά καθορισμένη αποζημίωση καθίσταται οριστική.
Καθορισμός δικασίμου: μεταξύ 30 και 40 ημερών από την αίτηση,
Προθεσμία επίδοσης: πρέπει να γίνει εντός 20 ημερών από τον ορισμό δικασίμου και τουλάχιστον 15 ημέρες πριν από τη συζήτηση της υπόθεσης. Η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου έχει κρίνει ότι η επίδοση της αίτησης για οριστικό προσδιορισμό της αποζημίωσης πρέπει να γίνεται τουλάχιστον 15 ημέρες πριν από τη δικάσιμο, προκειμένου να εξασφαλίζεται επαρκής χρόνο προετοιμασίας για τον καθ’ ού η αίτηση.
Συνέπειες μη τήρησης προθεσμιών: απόρριψη αίτησης.
Περιεχόμενο αίτησης οριστικού καθορισμού αποζημίωσης: Η αίτηση για οριστικό προσδιορισμό αφορά αποκλειστικά το συμφέρον του αιτούντα και μπορεί να οδηγήσει μόνο σε αύξηση ή μείωση της αποζημίωσης υπέρ αυτού.
Συμπεράσματα
Η αναγκαστική απαλλοτρίωση αποτελεί ένα αναγκαίο εργαλείο του κράτους για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, ωστόσο η εφαρμογή της πρέπει να γίνεται με απόλυτο σεβασμό στα δικαιώματα των ιδιοκτητών και των λοιπών εμπλεκομένων. Η συνταγματική προστασία της ιδιοκτησίας και η απαίτηση για πλήρη αποζημίωση διασφαλίζουν την ορθότητα και τη νομιμότητα της διαδικασίας.
Ωστόσο, η πολυπλοκότητα των διαδικαστικών προθεσμιών και η έλλειψη πρόβλεψης προστασίας των μισθωτών και τυχόν τρίων δικαιούχων έχουν δημιουργήσει θεωρητικούς και πρακτικούς προβληματισμούς, οι οποίοι χρήζουν νομοθετικής ρύθμισης. Η συνεχής εξέλιξη της νομολογίας και οι ενδεχόμενες νομοθετικές παρεμβάσεις θα μπορούσαν να ενισχύσουν την ασφάλεια δικαίου και να εξισορροπήσουν αποτελεσματικότερα το δημόσιο συμφέρον με τα ατομικά δικαιώματα.
Οι δημοσιεύσεις μας και τα σχόλια μας περιλαμβάνουν νέα της νομικής επικαιρότητας, γενικές νομικές μελέτες και έρευνες. Ωστόσο, για συμβουλές προσαρμοσμένες στην προσωπική σας υπόθεση, επικοινωνήστε απευθείας μαζί μας. Κάθε νομική κατάσταση είναι μοναδική και είμαστε εδώ για να σας παρέχουμε εξατομικευμένη καθοδήγηση.
Δέσποινα Νικηφόρου
Δικηγόρος
+2106747917
